DEMOKRACJA URSZULA MAŁEK Scenariusz 5 : Wybory - czas władzy obywateli

1.
Przywitaj grupę.
Rozpocznij zajęcia od wprowadzenia na temat wyborów, ich znaczenia w państwie demokratycznym.

Przykładowy wstęp:
Wybory są podstawą systemu demokratycznego, a w czasie głosowania obywatele faktycznie mają władzę. Wskazując na karcie do głosowania jednego z kandydatów, a pomijając innych, egzekwują odpowiedzialność poszczególnych osób pełniących funkcje publiczne za ich działania. Dlatego w czasie dzisiejszych zajęć zajmiemy się problematyką wyborów, zarówno pod względem prawa wyborczego, jak i udziału obywateli w wyborach.

Następnie metodą mapy mentalnej (materiał pomocniczy nr 1) określ wspólnie z osobami uczestniczącymi, zasady prawa wyborczego, jakie obowiązują w Polsce w wyborach do Sejmu, Senatu oraz wyborach prezydenckich. Jeżeli znasz pracę techniką mapy mentalnej, wówczas podaj tylko nazwę techniki, ale kiedy stosujesz ją po raz pierwszy, wyjaśnij jej zasady.

W przypadku, gdyby osoby uczestniczące miały problem z nazwaniem zasad prawa wyborczego, poproś wszystkich o policzenie do trzech, a następnie rozdaj materiały pomocnicze według klucza:

• Jedynki - materiał pomocniczy nr 2 - przygotowują mapę mentalną zasad wyborów prezydenckich;
• Dwójki - materiał pomocniczy nr 2, 3 - przygotowują mapę mentalną zasad wyborów do Sejmu;
• Trójki - materiał pomocniczy nr 2, 3 - przygotowują mapę mentalną zasad wyborów do Senatu.
  

UWAGA!
W zasadach prawa wyborczego do Senatu nie ma określenia „równe”, ponieważ w niektórych okręgach wyborczych wyborcy wybierają trzech senatorów, gdy w zdecydowanej większości po dwóch.

Osoby uczestniczące pracują indywidualnie (max do 4 min.), a następnie ochotnicy, ochotniczki prezentują mapy mentalne.

Gdyby zaistniała potrzeba, w oparciu o materiał pomocniczy nr 9 oraz słownik pojęć wyjaśnij poszczególne zasady prawa wyborczego,.

W scenariuszu zajęć przygotowano ćwiczenie (materiał pomocniczy nr 4), które w prosty sposób może zilustrować zasadę proporcjonalności na przykładzie oblicza mandatów do Sejmu. Zastosowanie tego ćwiczenia zależy od osoby prowadzącej. (15 min)

2.
Przed rozpoczęciem drugiej części zajęć omów materiał pomocniczy nr 5 i 6, który dotyczy frekwencji wyborczej.

Zwróć uwagę, kiedy była ona najwyższa, a kiedy najniższa.
Ponadto warto również porównać frekwencję w czasie wyborów parlamentarnych oraz prezydenckich i wskazać osobom uczestniczącym, że udział w tych drugich jest wyższy, ponieważ to te wybory są bardziej czytelne dla obywateli (wiedzą na kogo głosują).

UWAGA!
W materiale dotyczącym frekwencji podano wybory z 4 czerwca 1989 r., które wygrała NSZZ „Solidarność” i obsadziła 99% miejsc w Senacie i wszystkie zarezerwowane w Sejmie.
Nie obsadzone zostały miejsca dla PZPR, ZSL i SD, dlatego odbyła się druga tura wyborów parlamentarnych (18 czerwca 1989 r.), kiedy to wybrano brakujących 295 posłów i 8 senatorów. Solidarność zdobyła jeden brakujący jej mandat poselski i 7 z 8 mandatów senatorskich.

Następnie dokonuj podziału osób uczestniczących na cztery grupy i przydziel każdej z nich karton papieru oraz materiały piśmienne.
Powiedz, że zadaniem poszczególnych grup będzie wskazanie powodów niskiej frekwencji wyborczej, a także do każdego z wymienionych powodów podanie sposobu, w jaki można zaangażować obywateli do uczestnictwa w wyborach.
Grupy mają 15 min. na pracę. Liderzy, liderki grup lub ochotnicy, ochotniczki prezentują efekty pracy.

W podsumowaniu zbierz wnioski, a także (na zakończenie) wykorzystaj materiał pomocniczy nr 7 zwracając uwagę na poglądy respondentów dotyczące niejasności zasady proporcjonalności oraz odczucia społeczne dotyczące braku możliwości wpływu obywateli na sprawy kraju. (25 min)

3.
Ostatnią częścią zajęć będzie odgrywanie scenek w parach.

Jedna z osób nie będzie chciała iść na wybory, a druga ma za zadanie przekonać ją do udziału w głosowaniu.
W materiale pomocniczym nr 8 przygotowano tylko opisy ról tych osób, które nie idą na wybory.
Ponieważ w ćwiczeniu ma być zastosowana drama, pozostawiono inwencji osób uczestniczących odgrywanie poszczególnych ról.

Dobierając osoby do ról najpierw poproś o utworzenie par, a następnie albo pozostaw do uzgodnienia w parze, kto jaką rolę będzie grał, albo też wskaż aktorów, aktorki i ich role.
Należy przeznaczyć na przygotowanie około 5 min., natomiast na odegranie jednej scenki 3 min.
O regułach czasowych poinformuj osoby uczestniczące.

Od osoby prowadzącej zajęcia zależy, czy podzieli wszystkich uczestników w pary i każdej parze rozda informacje między kim będzie toczyć się dialog, czy też wybierze tylko trzy, cztery sytuacje z zaproponowanych w materiale pomocniczym.
Z pewnością o wyborze liczby odgrywanych scenek będzie decydował czas, jakim będzie dysponowała.

Po zakończeniu ćwiczenia zapytaj odtwórców ról, jak czuli się w trakcie ćwiczenia.
Co było łatwe w odtwarzanych rolach?
Co było trudne?

Możesz również zastosować samoocenę, której przykład jest w materiale pomocniczym nr 10. (35 min)

4.
W posumowaniu zajęć jeszcze raz zbierz argumenty na rzecz udziału w wyborach wykorzystując rozmieszczone w sali i przygotowane przez osoby uczestniczące plakaty oraz materiały. (5 min)

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. (fragmenty)

Art. 96.

1. Sejm składa się z 460 posłów.
   
2. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.
   

Art. 97.

1. Senat składa się ze 100 senatorów.
   
2. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. […]
   

Art. 127.

1. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.
   
2. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.
   
3. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.
   
4. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.
   
5. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni.
   
6. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. […]
   

Art. 133.

1. W podziale mandatów w okręgach wyborczych uwzględnia się wyłącznie okręgowe listy kandydatów na posłów tych komitetów wyborczych, których listy otrzymały co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali kraju.
   
2. Okręgowe listy kandydatów na posłów koalicyjnych komitetów wyborczych uwzględnia się w podziale mandatów w okręgach wyborczych, jeżeli ich listy otrzymały co najmniej 8% ważnie oddanych głosów w skali kraju. […]
   

Art. 166.

1. Po otrzymaniu zawiadomienia, o którym mowa w art. 165 ust. 2, okręgowa komisja wyborcza dokonuje podziału mandatów pomiędzy uprawnione listy okręgowe w sposób następujący:
   
   1. liczbę głosów ważnych oddanych na każdą z tych list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez: 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między te listy,
      
   2. każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
      
2. Jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów.
   

Art. 167.

1. Mandaty przypadające danej liście okręgowej uzyskują kandydaci w kolejności otrzymanej liczby głosów.
   
2. Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało równą liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu z danej listy, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa, o pierwszeństwie rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej w obecności członków komisji oraz zainteresowanych osób zgłaszających listy; nieobecność osoby zgłaszającej listę nie wstrzymuje losowania. Przebieg losowania uwzględnia się w protokole wyników wyborów. […]
   

Art. 206.

1. Za wybranych na senatorów w danym okręgu wyborczym uważa się tych kandydatów, którzy otrzymali kolejno najwięcej oddanych głosów ważnych.
   
2. Jeżeli dwóch lub więcej kandydatów otrzymało równą liczbę głosów uprawniającą do uzyskania mandatu i kandydatów tych jest więcej niż mandatów do uzyskania, o pierwszeństwie rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów uzyskał więcej głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa, o pierwszeństwie rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez przewodniczącego okręgowej komisji wyborczej w obecności członków komisji oraz zainteresowanych osób zgłaszających listy; nieobecność osoby zgłaszającej listę nie wstrzymuje losowania. Przebieg losowania uwzględnia się w protokole wyników wyborów. […]
   

W okręgu wyborczym ma być wybranych 15 posłów, a wyborcy mogą głosować na kandydatów na posłów do Sejmu RP.
Lista partii politycznej X uzyskała poparcie 2% wyborców w skali kraju, natomiast lista koalicyjnego komitetu wyborczego Y tylko 6% głosów.
Pozostałe listy, otrzymały wymagane ordynacją wyborczą (art. 133) większości.
Określ podział mandatów wykonując następujące polecenia:

• przeczytaj fragmenty ordynacji wyborczej zamieszczone w materiale pomocniczym nr 3;
  
• zastosuj art. 133. do tabeli z wynikami poszczególnych list partii i koalicji wyborczych;
  
• przelicz głosy, które padły na poszczególne listy wg zasady art. 166;
  
• podaj, ile mandatów otrzymały poszczególne listy.
  

Blisko dwie piąte dorosłych Polaków (38%) opowiada się za wprowadzeniem ordynacji większościowej w okręgach jednomandatowych. Aby przybliżyć respondentom zasady jej działania, wyjaśniliśmy w pytaniu, że polegają one na tym, iż „w jednym okręgu wyborczym wybierany jest jeden poseł, który uzyskał największą liczbę głosów”.

O połowę mniejsza grupa (19%) chciałaby, aby zachowany był dotychczasowy system proporcjonalny, to znaczy taki, w którym „z jednego okręgu wybiera się kilku lub nawet kilkunastu posłów, a mandaty dzieli się proporcjonalnie do liczby głosów, jakie padły na listy poszczególnych partii”.

Za systemem mieszanym, określonym przez nas jako taki, w którym „część posłów wybiera się w systemie proporcjonalnym, głosując tak jak dotychczas na listy, a część w systemie większościowym, w okręgach jednomandatowych”, opowiada się co dziesiąty respondent (10%).

Jedna trzecia ankietowanych nie popiera żadnego z proponowanych rozwiązań – albo uważają oni, że nie ma to znaczenia (14%), albo w ogóle nie potrafą odpowiedzieć na to pytanie (19%).

Fragment z Raportu CBOS „Czy obywatele mają wpływ na sprawy publiczne”
Warszawa, styczeń 2008.
Opracowanie Michał Strzeszewski.

Niemal co trzeci Polak (30%) uważa, że zwykli ludzie mają wpływ na to, co się dzieje w kraju. Przeciwnego zdania jest ponad dwukrotnie większa liczba badanych (65%). Jeśli jednak spojrzymy na kształtowanie się tego poczucia z dłuższej perspektywy czasowej, okazuje się, że od początku ubiegłej dekady, a więc od wprowadzenia ustroju demokratycznego, liczba Polaków uważających, że zwykli ludzie mają wpływ na sprawy publiczne, wzrosła ponad czterokrotnie (z 7% w roku 1992 do 30% obecnie).

Instrukcja
W 3 minutowej scence będziecie przedstawiać dialog dwóch osób, z których jedna nie uczestniczy w wyborach, natomiast druga ma ją przekonać do pójścia i zagłosowania. Odtwarzane role zależą od waszej inwencji, pamiętaj jednak aby nie stosować stereotypów.

• Student (uczeń), który nie ma czasu bo przygotowuje się do ważnego egzaminu (matury).
  
• Starsza osoba (78 - letnia), która uczestniczyła we wszystkich wyborach a teraz ma już dość i jest zmęczona.
  
• Osoba (40 lat), która nigdy nie brała udziału w wyborach.
  
• Osoba, która mówi, że nie zna kandydatów.
  
• Anarchista, który jest przeciwnikiem państwa.
  
• Osoba bezrobotna, której zabrano zasiłek.
  
• Właściciel sklepu, który musi pracować i uważa, że nie ma czasu na głupoty.
  
• Młody człowiek, który nie idzie do wyborów, bo jego rodzice mówią, że wszyscy to złodzieje i kłamcy.
  
• Lokalny polityk, który chciał dużo zrobić, a przegrał poprzednie wybory.
  
• Młoda osoba, której jest wszystko jedno i woli posiedzieć przed telewizorem lub Internetem.
  

ORDYNACJA WYBORCZA
- akt normatywny (najczęściej w formie ustawy), zawierający reguły postępowania odnoszące się do wyborów. Treścią ordynacji jest więc prawo wyborcze. Do jego podstawowych składników należą przede wszystkim: a) zasady prawa wyborczego, b) techniczno-organizacyjne i polityczne normy przeprowadzenia kampanii wyborczej i akty głosowania, c) sposób obliczenia wyniku wyborów i rozdziału mandatów oraz d) warunki utraty mandatu i wiążące się z tym konsekwencje. W literaturze wyróżnia się cztery podstawowe zasady prawa wyborczego. Powszechność w sensie pozytywnym oznacza, że czynne i bierne prawa wyborcze – tj. możność wybierania i możność bycia wybranym – przysługuje wszystkim dorosłym obywatelom obojga płci, którzy dysponują zdolnością do czynności prawnych, a ewentualne wyłączenia mają charakter indywidualny (np. w razie skazania prawomocnym wyrokiem sądowym). W sensie negatywnym powszechność jest równoznaczna z zakazem pozbawiania czynnego lub biernego prawa wyborczego z uwagi na przynależność do grupy społecznej wyróżnianej na podstawie takich kryteriów jak płeć, urodzenie, wykształcenie, zawód, rasa, narodowość, wyznanie, pochodzenie i położenie społeczne. W przeszłości powszechność rozumiana była w sposób ograniczony: rozciągano ją tylko na pewne grupy obywateli (cenzusy wyborcze). Równość oznacza, że wszyscy obywatele biorą udział w wyborach na tych samych zasadach, dysponując tą samą ilością głosów (równość formalna) oraz, że siła każdego głosu jest zbliżona (równość materialna). Bezpośredniość rozumiana jest w ten sposób, że decyzja o ostatecznym składzie organu przedstawicielskiego należy do wyborcy, który oddaje swój głos na partię lub kandydata na deputowanego, nie korzystając z żadnych ciał pośredniczących (np. kolegiów elektorskich). Tajność oznacza nałożenie na organizatorów wyborów obowiązku stworzenia wyborcom warunków dla zachowania w tajemnicy ich osobistej decyzji, najczęściej poprzez sprecyzowanie warunków, jakim winno odpowiadać urządzenie lokalu wyborczego. Normy techniczno-organizacyjne regulują takie kwestie, jak sposób zarządzenia wyborów, zasady ustalenia okręgów wyborczych, ustalenie spisu wyborców, uprawnienia wyborcy, tryb głosowania oraz strukturę i kompetencje organów obsługi wyborów. Normy polityczne odnoszące się do kampanii wyborczej precyzują sposób zgłaszania kandydatów oraz formy prowadzenia agitacji wyborczej. Zasady ustalania wyniku wyborów wiążą się głównie ze sprecyzowaniem formuły wyborczej (system wyborczy). Jest to ten element, który najbardziej różnicuje konkretne ordynacje wyborcze. W tej grupie przepisów prawa wyborczego należy wymienić także sprecyzowanie przesłanek ważności wyborów oraz trybu zakwestionowania ich wyniku. Ostatni element ordynacji wyborczej stanowią przesłanki wygaśnięcia mandatu oraz wskazanie sposobów uzupełnienia składu organu przedstawicielskiego. […] Zasady większościowa i proporcjonalna zostaną omówione poniżej w systemie wyborczym.

SYSTEM WYBORCZY
- zbiór reguł określających charakter i przebieg procesu, w którym indywidualne preferencje obywateli zostają przekształcone w głosy, a następnie przetworzone w decyzje dotyczące wyboru reprezentantów – uczestników państwowego procesu decyzyjnego – piastujących funkcje w organach obieralnych, istotę systemu wyborczego stanowi więc proces umożliwiający artykulację preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów oraz transformację głosów oddanych na poszczególne partie w uzyskane przez nich mandaty. Można wyróżnić pięć elementów systemu wyborczego (tzw. zmienne systemu wyborczego): a) formuła wyborcza. Wyodrębnia się dwie podstawowe formuły - większościową oraz proporcjonalną. W systemach większościowy mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który otrzyma większość głosów w okręgu, przy czym może to być większość względna (najwięcej głosów), jak to ma miejsce w Stanach Zjednoczonych i Wlk. Brytanii, lub też absolutna stosowana np. we Francji w I turze wyborów do Zgromadzenia Narodowego. W systemach proporcjonalnych dąży się do zagwarantowania, by efektem procesu przekształcania głosów w mandaty stała się sytuacja, w której procent tych drugich jak najwierniej odzwierciedla odsetek zgromadzonych przez partię głosów (jeżeli zdobędzie np. 20% głosów to zgodnie z ideą proporcjonalności winna otrzymać około 20% miejsc w parlamencie). Jednak w praktyce żadna z wersji tego typu systemu wyborczego nie gwarantuje osiągnięcia takiego idealnego stanu i zawierają one mniej lub więcej elementów wpływających na ich dysproporcjonalność. W większości krajów Europy funkcjonują proporcjonalne systemy wyborcze wykorzystujące jedną z dwóch podstawowych grup formuł wyborczych – metody największych reszt lub metody największych średnich. W pierwszym przypadku punktem wyjścia dla procesu przekształcania głosów w mandaty jest kalkulacja tzw. udziału partii (quota), czyli ilorazu wyborczego, będącego wynikiem podzielenia liczby mandatów w danym okręgu przez liczbę ważnie oddanych głosów (liczba głosów [V]/ liczba mandatów [S]), Każda z partii otrzymuje tyle mandatów, ile razy udział (iloraz wyborczy) mieści się bez reszty w liczbie zgromadzonych przez nią głosów. Może się zdarzyć, iż nie wszystkie mandaty zostaną obsadzone. Otrzymują je te spośród partii, które dysponują największymi resztami czyli głosami niewykorzystanymi przy alokacji mandatów. W Europie występują trzy metody największych reszt w zależności od sposobu kalkulacji ilorazu wyborczego – formuła Hare (V/S), Droopa (V/S + 1) oraz Imperiali (V/S + 2). W przypadku metody największych średnich stosowana jest formuła matematyczna polegająca na dzieleniu ogólnej liczby głosów zdobytych przez partię przez określone liczby naturalne ustawione w pewnej, z góry określonej, sekwencji. Najczęściej stosowane są lizy metody - d’Hondta (np. w Austrii, Holandii, Finlandii) gdzie układ dzielników przybrał sekwencję 1,2,3,4,5 itd., Sainte-Lague z sekwencją liczb nieparzystych 1,3,5,7,9 itd oraz tzw. zmodyfkowany system Sainte-Lague (np. w Szwecji, Norwegii, Danii) - sekwencja 1,3,5,7,9 itd. lub 1,4,7,10 itd. Metoda d’Hondta uprzywilejowuje partie większe kosztem mniejszych, natomiast pozostałe - dają bardziej proporcjonalne rezultaty; b) rozmiar okręgu. Ilość mandatów, które rozdziela terytorialnie zorganizowana grapa wyborców. W systemach większościowych z reguły występują okręgi jednomandatowe. Jednak zdarzają się przypadki powiązania formuły większościowej z okręgami wielomandatowymi (np. w Polsce przy wyborach do Senatu w 1991 i 1993 r.). W systemach proporcjonalnych występują okręgi wielomandatowe, poczynając od dwumandatowych a kończąc na sytuacji, gdy cały kraj stanowi jeden okręg wyborczy (np. w Holandii, Izraelu); c) kształt okręgu. Chodzi w tym przypadku o charakter struktury socjoekonomicznej wyborców w danym okręgu i sposoby manipulowania granicami okręgu (geografa wyborcza) w celu uprzywilejowania jednej grupy społecznej kosztem innej. W wyniku zmiany granic okręgu określona grupa społeczna (np. elektorat wiejski) staje się nadreprezentowana, a inna (np. elektorat miejski) – podreprezentowana. Manipulowanie granicami okręgu może doprowadzić do naruszenia zasady równości prawa wyborczego. Podobny efekt może wystąpić, gdy utrzymane zostaną dotychczasowe granice okręgów i to pomimo znacznych przesunięć w terytorialnej dystrybucji elektoratu; d) przeciętny koszt uzyskania jednego mandatu.

Zostanie on określony jako stosunek: L=V-1/M + P-1 gdzie:

L - to liczba głosów potrzebnych do zdobycia mandatu,
V - to liczba głosów ważnie oddanych w okręgu,
M - to liczba mandatów,
P - to liczba partii.

Koszt uzyskania mandatu spada, gdy zwiększa się rozmiar okręgu lub/i zwiększa się liczba partii rywalizujących w okręgu a wzrasta wraz z przyrostem liczby ważnie oddanych głosów. Generalnie, w systemach większościowych opartych z reguły na dwupartyjnym układzie rywalizacji przeciętny koszt uzyskania mandatu jest większy niż w systemach proporcjonalnych. W systemach proporcjonalnych stosujących małe okręgi wyborcze koszt uzyskania mandatu będzie większy niż w systemach tego samego typu, ale posługujących się okręgami wielkimi; e) uprawnienia wyborcy w akcie głosowania. Wyborca może dysponować jednym głosem, który musi oddać na jednego kandydata bądź to na jedną listę partyjną (np. w Hiszpanii, Niemczech, Polsce). Ten typ głosowania nazywa się kategorycznym. Niektóre systemy wyborcze dopuszczają możliwość określenia przez wyborcę kolejności kandydatów w ramach jednej listy, jej przestawienia oraz skumulowania kilku głosów w przypadku jednego bądź więcej kandydatów. Z kolei ten typ głosowania nazywamy porządkującym (np. w Belgii, Włoszech czy Finlandii). W Szwajcarii i Luksemburgu wyborca nic tylko ma możliwość skumulowania głosów, ale również może stworzyć własną listę, zestawiając kandydatów z kilku różnych list partyjnych (system panachage czyli zestawienia). Niektóre rodzaje systemów wyborczych kładą nacisk na konieczność wyrażenia preferencji wyborczych wobec indywidualnych kandydatów a nie list partyjnych (np. tzw. STV w Irlandii).

Należy również wspomnieć o dwóch instytucjach charakterystycznych dla proporcjonalnych systemów wyborczych – klauzuli zaporowej oraz tzw. drugim (wyższym) poziomie alokacji mandatów. Ta druga instytucja ma służyć złagodzeniu zjawiska dysproporcjonalności reprezentacji parlamentarnej (partia zdobywa większy odsetek głosów niż mandatów). W niektórych krajach z góry zostaje ustalony pewien procent mandatów (tzw. narodowa „rezerwa’) przeznaczony na rozdysponowanie pomiędzy te partie, które z różnych względów (np. reprezentują mniejszości etniczne) zostały poszkodowane w pierwszej fazie alokacji miejsc w parlamencie i ich stan posiadania nie odzwierciedla ogólnego poziomu udzielonego im poparcia wyborczego. Np. w Danii, Islandii ta „rezerwa” wynosi 20% ogólnej liczby mandatów, w Szwecji - 11%, a w Norwegii - 5%. Taka lista „państwowa” istnieje również w polskiej ordynacji wyborczej z 1993 roku (69 mandatów). Jednak w procesie dystrybucji tych mandatów uczestniczą tylko te partie, które zdobyły przynajmniej 7% głosów wyborczych w skali całego kraju. Jest to rozwiązanie nie stosowane obecnie w żadnym z europejskich systemów wyborczych.

Można wyodrębnić trzy podstawowe typy systemów wyborczych: a) systemy większościowe oparte na większości względnej (plurality systems) – np. w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Nowej Zelandii. Rywalizacja przebiega w jednomandatowych okręgach wyborczych, a do zdobycia mandatu wystarczy uzyskanie względnej większości głosów. Taki system zastosowano w wyborach samorządowych w Polsce w maju 1990 roku; b) systemy większościowe oparte na większości absolutnej (majority systems) – np. w Australii, Francji. Wybory odbywają się w okręgach jednomandatowych, a zwycięski kandydat musi uzyskać poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. Występują one w dwóch wersjach – tzw. systemu alternatywnego głosowania (Australia) oraz systemu powtórnego głosowania (np. we Francja w wyborach do Zgromadzenia Narodowego oraz wyborach prezydenckich). W tym pierwszym przypadku wyborca jest zobowiązany do określenia swych preferencji wobec kandydatów (ranking preferencji) i wskazania, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej itd. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał ilości „pierwszych miejsc” pozwalającej przyznać mu mandat, odbywa się druga tura obliczeń, ale już bez kandydata z najmniejszą liczbą „pierwszych miejsc”. Jego głosy zostają rozdzielone pomiędzy pozostałych zgodnie z drugimi preferencjami. Obliczenia oparte na cyklach kalkulacyjnych trwają tak długo, aż jeden z kandydatów uzyska wymaganą absolutną większość głosów (raczej kolejnych preferencji). Tzw. system powtórnego głosowania (dwuturowy) przewiduje konieczność uzyskania przez kandydata absolutnej większości głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie spełni tego warunku, to z reguły dwaj spośród nich, którzy uzyskali najwięcej głosów przechodzą do drugiej tury. Tym razem zwycięzcą zostaje kandydat, który uzyska najwięcej głosów. Procedura ta obowiązuje również przy wyborze prezydenta w Polsce; c) systemy proporcjonalne. Występują one w dwóch podstawowych wersjach – tzw. single transferable vote (STV) oraz list partyjnych. Ten pierwszy stosowany jest m.in. w Irlandii oraz na Malcie. Funkcjonuje w warunkach istnienia relatywnie małych okręgów wyborczych (od 3 do 5 mandatów). Podobnie, jak w przypadku systemu alternatywnego głosowania wyborca musi uszeregować poszczególnych kandydatów w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyskał więcej głosów wyborczych niż przewiduje to iloraz wyborczy (formuła Droopa), następuje proces transferu preferencji wyborczych. W każdej turze obliczeń zostaje wyeliminowany kandydat z najmniejszą liczbą głosów, a jego głosy zostają rozdzielone pomiędzy pozostałych zgodnie z kolejnymi preferencjami. Głosy „nadwyżkowe” kandydata, który otrzymał mandat (głosy ponad iloraz wyborczy) zostają również rozdzielone pomiędzy pozostałych według kolejnych preferencji. System list partyjnych opiera się na założeniu, iż głosujący musi dokonać wyboru pomiędzy listami kandydatów zgłoszonymi przez partie polityczne lub pomiędzy kandydatami w ramach jednej bądź też kilku list. W każdym jednak przypadku „oferta” wyborcza pochodzi od partii politycznej, a kandydaci pozostają jej reprezentantami. System list partyjnych dominuje na kontynencie europejskim i charakteryzuje zarówno ustabilizowane, jak i młode demokracje. […]

• Cenzus
  - ograniczenie zasady powszechności w prawie wyborczym. Obecnie w Polsce mamy cenzus wieku i ubezwłasnowolnienia.
  
  
• Mandat
  - upoważnienie do sprawowania urzędu posła lub senatora. Może występować jako mandat wolny i imperatywny (związany).
  
  
• Mandat imperatywny (związany)
  - oznacza, że poseł (deputowany) jest przedstawicielem swojego okręgu (swoich wyborców), można go odwołać przed upływem kadencji i jest związany instrukcjami wyborców. Występował w Konstytucji PRL-u z 22 lipca 1952 r.
  
  
• Mandat wolny
  - oznacza, że poseł (deputowany) jest reprezentantem całego narodu, nie można go odwołać przed upływem kadencji i nie jest związany instrukcjami wyborców. Występuje w Polsce.
  
  
• Ordynacja wyborcza
  - zasady prawa wyborczego ujęte w jednolitym akcie prawnym.
  
  
• Suweren
  - ten kto sprawuje władzę. W systemie demokratycznym według zasady suwerenności narodu suwerenem jest naród.
  
  
• Wybory bezpośrednie
  - zasada, według której głosujemy bezpośrednio na kandydata.
  
  
• Wybory powszechne
  - zasada powszechności oznacza, że udział w wyborach może wziąć każdy, kto ma wymagany prawem wiek (18 lat) i nie jest ubezwłasnowolniony, ale też nie został pozbawiony prawomocnym wyrokiem praw publicznych.
  
  
• Wybory proporcjonalne
  - głosy oddane na poszczególnych kandydatów są przeliczane na mandaty. Dana partia otrzyma proporcjonalnie tyle mandatów, ile uzyskała głosów poparcia w wyborach.
  
  
• Wybory równe
  - zasada, według której każdy wyborca ma jeden głos (równość formalna) i siła każdego głosu jest taka sama (równość materialna).
  
  
• Wybory tajne
  - władze publiczne mają obowiązek zagwarantowania tajności decyzji podjętej przez każdego wyborcę, a głosowanie odbywa się na nieoznaczonych kartach do głosowania.
  
  
• Wybory większościowe
  - mandat uzyskuje ten kandydat, który w danym okręgu uzyskał w czasie wyborów największą liczbę głosów.
  
  

Metody

• Drama
  jest to metoda, która pozwala na uczenie się przez doświadczenie i przeżywanie, dlatego należy do najbardziej znanych metod aktywizujących. Łączy w sobie przekazywanie treści kształcenia z przeżyciem i doświadczeniem. Należy jednak pamiętać, że w dramie nie wykorzystujemy scenariusza tak charakterystycznego dla symulacji, a uczestnicy dramy działają zgodnie ze swoją wyobraźnią. W odgrywaniu ról powinni brać udział wszyscy uczestnicy tak, aby każdy z nich działał na swoim poziomie rozwoju. Do najczęściej spotykanych technik dramowych należą: improwizacja otwarta lub zamknięta, etiuda pantomimiczna, rzeźba, stop-klatka, ale również dialogi (rozmowa, wywiad), płaszcz eksperta. W przygotowanym scenariuszu metoda ta może być dostosowana do potrzeb osoby prowadzącej zajęcia.
  
  
• Mapa mentalna (mapa pojęcia)
  jest to technika wizualnego opracowania problemu przy pomocy symboli czy haseł. Służy przede wszystkim do pokazania związków między pojęciami, zdarzeniami czy zjawiskami. Szerzej na ten temat napisano w scenariuszu dotyczącym systemów politycznych. Metaplan jest to technika służąca do rozwiązywania problemów, która pozwala na krytyczną analizę faktów, a także formułowanie sądów, ocen i pozwala na wyciągnięcie wniosków. Metaplan może mieć również zastosowanie do samooceny i w ten sposób został wykorzystany w przygotowanym scenariuszu zajęć. Szerzej na temat metaplnu napisano w scenariuszu „Rola mediów w demokracji”.
  
  
• Praca w grupach
  rozwija jedną z najważniejszych umiejętności społecznych, jaką jest współpraca. Najlepiej przebiega w grupach od 3 do 5 osób, przy czym optymalna jest grupa czteroosobowa. Określając i wybierając skład grupy należy pamiętać, że najbardziej efektywny jest ten, w którym znajdują się zróżnicowane osoby uczestniczące. Pracując w grupach należy również pamiętać, że w każdej grupie zadaniowej będą kształtowały się pewne typowe role grupowe, zarówno te pozytywne, jak i negatywne. Dlatego też już na początku pracy można ustalić np. lidera grupy, sekretarza, sprawozdawcę, strażnika czasu itd. W taki sam sposób można też określić normy pracy grupowej.

Projekt jest realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię,
Lichtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu
Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

PARTNERZY PROJEKTU