DEMOKRACJA URSZULA MAŁEK Scenariusz 2 : Obraz jednostki, państwa i społeczeństwa w wybranych doktrynach politycznych

1.
Przywitaj grupę.
Zajęcia rozpocznij od zapisania na tablicy trzech pojęć: doktryna, ideologia, program (w porządku alfabetycznym) lub przywieś trzy kartki papieru z tymi pojęciami.

Powiedz, że za chwilę będziecie pracowali w parach.

Podziel osoby uczestniczące w zajęciach i daj każdej z dwójek trzy różnej wielkości koła.

Następnie poproś wszystkich, aby wyobrazili sobie, że każde z zapisanych na tablicy pojęć to jedno z tych kółek, a ich zadaniem jest ułożenie ich w kolejności (jedno na drugim - od najbardziej ogólnego do najbardziej szczegółowego), a następnie opisanie trzema pojęciami: doktryna, ideologia, program.

W ciągu 3 min. osoby w parach ustalają zależności i związki między pojęciami.

Następnie poproś, aby wstali ci, którzy największe kółko oznaczyli jako ideologia.

Później poproś, aby pozostali ci wśród stojących, którzy środkowe kółko oznaczyli słowem doktryna; pozostali mają usiąść.
Pokaż schemat zależności trzech pojęć i pogratuluj tym osobom, które dobrze wskazały relacje między trzema pojęciami.

W zakończeniu tej części zajęć podaj defnicje pojęć: ideologia, doktryna, program. (5 m

Przykładowe defnicje pojęć:

• Ideologia jest to ogólny i usystematyzowany zbiór idei, który tworzą: krytyczny I | opis rzeczywistości społeczno-politycznej, wizja nowego i dobrego ładu oraz war-| tości, które go uzasadnią; system idei oraz przekonań odwołujący się do pewnych | | podstawowych wartości mających wpływ na życie społeczne; ideologia stanowi | | zjawisko nierozerwalnie związane z powstaniem masowych partii politycznych | i ruchów społecznych.
  
  
• Doktryna jest to wynikający z określonej ideologii uporządkowany zbiór poglą-| dów na życie polityczne, społeczne i gospodarcze, zawierający ponadto wskazania I | zarówno teoretyczne, jak i praktyczne, w jaki sposób należy realizować te poglądy | I w określonym miejscu i czasie.
  
  
• Program jest to wykaz konkretnych działań politycznych, jakie dana partia polityczna lub inna grupa społeczna zamierza realizować w określonym miejscu i czasie; jest to uszczegółowienie ideologii, a zarazem dostosowanie doktryny politycznej do określonej sytuacji społecznej, politycznej i gospodarczej. (5 min)
  

2.
W zależności od wieku osób uczestniczących, a także posiadanej przez nich wiedzy wybierz jeden z poniższych wariantów scenariusza.

Posiadaną wiedzę możesz sprawdzić np. prosząc, aby osoby uczestniczące ustawiły się w linii, której jeden koniec będzie oznaczał bardzo dużą wiedzę na dany temat, a drugi brak tej wiedzy.
Powinieneś „fzycznie” pokazać w sali omówioną przez siebie linię.

Ponadto, przed rozpoczęciem prezentacji w obu zaproponowanych wariantach ćwiczenia, powinieneś przywołać art. 13 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r.: Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Jednocześnie zwróć uwagę uczestnikom, że faszyzm, nazizm czy komunizm były to ideologie totalitarne, które doprowadziły do ludobójstwa i w sposób tragiczny wpłynęły na historię XX w.

Mimo, że między faszyzmem a komunizmem była zasadnicza różnica światopoglądowa, to jednak obie ideologie doprowadziły do powstania totalitarnych państw, gdzie zwalczono przeciwników politycznych stosując masowy terror, a jednostka została zniewolona i poddana całkowitej kontroli państwa.

Ponadto należy tak rozdać materiały pomocnicze, aby zostały omówione cztery podstawowe doktryny, czyli konserwatyzm, liberalizm, socjaldemokracja i chadecja.

Wariant 1

Podziel osoby uczestniczące na grupy.
Każdej grupie rozdaj schemat gwiazdy z zapisanymi pytaniami (materiał pomocniczy nr 2) oraz jeden z materiałów pomocniczych od 3 do 9.

Następnie poproś o zapoznanie się z tekstem oraz poszukanie odpowiedzi na postawione pytania.

Wyznacz grupom czas (15- 20 min.) na przygotowanie odpowiedzi oraz poinformuj, że na zakończenie odbędzie się prezentacja wg następujących zasad:

• w prezentacji może uczestniczyć cała grupa;
  
• każda grupa przedstawia plakat (schemat), który dodatkowo można ozdobić rysunkami i symbolami;
  
• prezentacja grupy trwa do 5 min;
  
• każda grupa przygotowuje hasło, jakie pojawiłoby się na transparentach zwolenników, zwolenniczek tej koncepcji politycznej, które rozwiesza na plakatem;
  
• plakaty należy rozmieścić w różnych częściach sali.
  

Po prezentacjach podziękuj osobom z poszczególnych grup za pracę, a następnie zaproś ich do podsumowania pracy w formie konkursu wiedzy.

Poinformuj, że będziesz odczytywać poszczególne hasła (materiał pomocniczy nr 10), a osoby uczestniczące w zajęciach będą przemieszczać się (np. na słowo: teraz) pod plakat tej koncepcji politycznej, która według nich wiąże się z wypowiedzianym zdaniem.

Wariant 2

Podziel uczestników na grupy tak, aby ich liczebność odpowiadała ilości analizowanych tekstów na temat poszczególnych koncepcji politycznych (wybierz materiały pomocnicze od 3 do 9).
Pamiętaj, że zespoły będą liczyć po 5 osób.

Następnie rozdaj każdej osobie w grupie inny materiał (np. materiał pomocniczy 3, 4, 5, 6, 7) i poproś o jego przeczytanie w ciągu 5 min.

Po zakończeniu pracy indywidualnej możesz poprosić osoby z poszczególnych grup opracowujące ten sam materiał do tzw. grup eksperckich.
Wypisz na kartonie papieru ich zadania:

• dokładnie przeanalizujcie swój materiał na temat wybranej koncepcji politycznej i podzielcie się swoimi uwagami oraz wątpliwościami;
  
• opracujcie metodę, za pomocą której zapoznacie pozostałe osoby w grupie macierzystej z waszym materiałem źródłowym;
  
• opracujcie pięć pytań sprawdzających wiedzę z zakresu koncepcji politycznej, którą poznaliście; przygotowane pytania oddajcie prowadzącemu. Na całe zadanie macie 15 min.
  

Po zakończeniu pracy w grupach eksperckich osoby wracają do swoich grup macierzystych, gdzie dzielą się swoją wiedzą i wzajemnie się uczą.

W tym czasie przygotuj z zestawów pytań eksperckich jeden materiał egzaminacyjny.

W ostatnim etapie puzzli odbędzie się ocena końcowa, w czasie której np. w formie teleturnieju poszczególne osoby z grup odpowiadają na pytania przygotowane przez ekspertów. Zadbaj, aby na pytania nie odpowiadali eksperci z danej dziedziny.

W podsumowaniu ćwiczenia poproś wszystkie osoby, aby usiadły w kręgu i zadaj im pytania:

• jak czuliście się w roli ekspertów?
  
• jak czuliście się w roli uczniów?
  
• jakie wybraliście metody uczenia innych w grupie?
  
• czy wybrane przez was metody sprawdziły się czy nie? Jak myślicie co było tego powodem?
  
• co zmienilibyście w przyszłości w uczeniu siebie i innych?
  

Możesz spisać na kartonie papieru odpowiedzi, a na koniec je podsumować. Jeżeli będziesz jeszcze pracować z tą grupą młodzieży, szczególnie ostatnie pytanie może być dla ciebie ważne, ponieważ wskaże preferowane przez grupę metody oraz sposoby nauki. (całość punktu 2 powinna zawrzeć się w 40 min)

3.
Na zakończenie zajęć zaproponuj dyskusję panelową na temat: Które z koncepcji politycznych mogą być najbardziej popularne wśród młodych ludzi?
Przed rozpoczęciem dyskusji panelowej wyjaśnij jej zasady.

Powiedz, że jest to swobodna dyskusja, w trakcie której osoby prezentują swoją wiedzę oraz przemyślenia.

W klasycznej dyskusji panelowej wypowiedzi poszczególnych panelistów (np. pięciu) muszą być kontrowersyjne, ale każdy wie, co dany panelista powie w pierwszej części dyskusji. Natomiast w drugiej części biorą już udział wszystkie osoby i mogą np. zadawać pytania poszczególnym panelistom lub komentować ich wypowiedzi.

Po omówieniu zasad poproś o zgłoszenie się tylu ochotników, ochotniczek, ile przeanalizowaliście koncepcji politycznych w poprzedniej części ćwiczenia.
Każdy, każda z ochotników losuje jedną z doktryn politycznych, którą ma przedstawić jako tą, z którą utożsamia się młodzież.
Po 5 min. przygotowania, rozpoczyna się pierwsza część dyskusji panelowej, w której kolejno wypowiadają się paneliści.

Następnie każda z osób uczestniczących w zajęciach, może zadać pytanie panelistom lub też komentować ich wypowiedzi, czy też prezentować swój punkt widzenia.

Osoba moderatora (możesz wyznaczyć jedną z osób) udziela głosu kolejnym mówcom, a na zakończenie krótko podsumowuje dyskusję.

Pamiętaj, że moderator otwiera dyskusję, zachęca do zabierania głosu i pilnuje, aby poszczególni uczestnicy nie przekraczali wyznaczonego czasu.
Preferowane jest, aby moderatorem był prowadzący zajęcia, a końcowe podsumowanie dotyczyło także całości zajęć. (40 min)

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - KONSERWATYZM

Doktryna, dla której najważniejszą wartością jest tradycja, a wolność postrzegana jest jako ta wartość, która może okazać się destrukcyjna i niebezpieczna dla człowieka. Jednostka wg konserwatystów, ze swej natury jest ułomna i nie jest istotą racjonalną. Stąd też człowiek musi kierować się normami wyznaczonymi przez religię i uznane autorytety. Wzorem dla konserwatystów jest człowiek, dla którego ważniejsze są obowiązki niż prawa i jednocześnie jest on zdolny do wyrzeczeń i poświęceń w imię wyższych wartości. Dlatego konserwatysta ceni jako wartość odpowiedzialność.

Społeczeństwo zdaniem konserwatystów istnieje w sposób naturalny i jest organiczną całością, a jego rozwojem powinna rządzić ciągłość historyczna. Stąd też w społeczeństwie są instytucje, tj.: rodzina, czy naród, które przekazują mądrość poprzednich pokoleń i dzięki temu gwarantują ład społeczny. Dlatego konserwatyści są przeciwni rewolucji (niszczą one naturalne więzi i rodzą przemoc), a opowiadają się za zmianami zachodzącymi w sposób ewolucyjny. Ponadto uważają, że społeczeństwo ze swej natury jest zhierarchizowane, a egalitaryzm powoduje niszczenie autorytetów oraz tradycyjnych struktur społecznych. Krytykują oni społeczeństwo masowe, gdzie dochodzi do uniformizacji i zanikania tradycji oraz samodzielności sądów.

W stosunku do ustroju politycznego współcześni konserwatyści uważają, że najlepszym ustrojem jest demokracja przedstawicielska (chociaż część z nich popiera monarchię), w której niezwykle ważne jest przestrzeganie prawa. Postulują istnienie silnego państwa opartego na elitach, gdzie najważniejszym gwarantem wolności będzie własność prywatna, stanowiąca również podstawę dobrobytu społeczeństw.

W sferze gospodarczej opowiadają się za gospodarką rynkową i sprzeciwiają się ingerencji państwa w procesy gospodarcze.

Do najbardziej znanych konserwatystów należeli:
Edmund Burke (1729-1797), Francois Rene de Chateaubriand (1768-1848), Joseph de Maistre (1753-1821), Michael Oakeshott (1901-1990), Benjamin Disraeli (1804-1881), Eric Voegelin (1901-1985), Russel Krik (1918-1994), Leo Strauss (1899-1973), Winston Churchill (1874-1965), Michael Oakeshott (1901-1990),Charles de Gaulle (1890-1970), Margaret Tatcher (ur. 1925), Ronald Reagan (1911-2004).

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - LIBERALIZM

Doktryna oparta na indywidualistycznej wizji człowieka, w której najważniejszą wartością jest wolność oparta na racjonalizmie. Dlatego zdaniem liberałów każdy człowiek jest wolny, a jego wolność jest wartością niepodważalną i nie może być ograniczona ani przez prawo, ani przez religię. Czy to oznacza, że wolność jednostki w społeczeństwie jest niczym nie ograniczona?

Nie, kończy się ona symbolicznie na wolności drugiego człowieka. Stąd też jednym z największych osiągnięć liberałów jest stworzenie i rozbudowanie koncepcji praw człowieka, przede wszystkim w aspekcie praw pierwszej generacji. Liberałowie sformułowali postulat prawa naturalnego opierającego się na wolności, własności i bezpieczeństwie, które wynika z istoty człowieczeństwa.

Dla liberałów człowiek jest ze swej natury istotą racjonalną mimo, że cechują go ułomności takie chociażby jak egoizm. Dlatego też, każdy człowiek ich zdaniem umie dostrzec to, co dla niego jest najlepsze. Stąd też twórcy ideologii odrzucali potrzebę istnienia autorytetów.

Podstawowe prawa jakie posiada jednostka według liberałów to: prawo do życia, wolność osobista, wolność sumienia i wyznania, wolność słowa, prawo do zgromadzeń. Prawa te mają charakter naturalny i nikt ich nie może jednostce odebrać.

Społeczeństwo, w którym wszyscy ludzie są wolni i równi jest środkiem służącym człowiekowi do rozwoju i samorealizacji. Jednak o pozycję społeczną i dobrobyt, zdaniem klasycznych liberałów, każdy człowiek musi zabiegać sam, stąd też nierówności społeczne wynikające z różnych zdolności i cech jednostek. Dla współczesnych liberałów społeczeństwo powinno przyczyniać się do rozwoju wszystkich jednostek, a nie pozostawiać człowieka samemu sobie.

W sferze ustroju politycznego współcześni liberałowie opowiadają się za ustrojem demokratycznym i podziałem władz, który chroni przed despotyzmem i tyranią. Ponadto uważają, że państwo powinno jak najmniej wkraczać w życie społeczne i ograniczać się do zapewnienia bezpieczeństwa obywatelom.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że klasyczni liberałowie uważali, iż demokracja godzi w wolność jednostki i byli zwolennikami państwa nocnego stróża, gdzie funkcje państwa ograniczone są do zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego oraz ładu i porządku publicznego.

W sferze gospodarczej liberałowie są zwolennikami gospodarki rynkowej, gdzie poszczególne podmioty mają pełną swobodę działalność gospodarczej i konkurowania ze sobą (zasada leseferyzmu), a własność prywatna stwarza możliwość rozwoju i daje gwarancję wolności.

Do najbardziej znanych liberałów należeli:
John Locke (1632-1704), Karol Monteskiusz (1689-1755), John Stuart Mill (1806-1873), Alexis de Tocqueville (1805-1859), Benjamin Constant (1767-1830), Friedrich August von Hayek (1899-1992), Raymond Aron (1905-1983), Isaiah Berlin (1907-1997), John Maynard Keynes (1883-1946), Karol R. Popper (1902-1994, ), Milton Friedman (1912-2006), Stefan Kisielewski (1911-1991).

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - CHRZEŚCIJAŃSKA DEMOKRACJA

Chadecja to myśl polityczna odwołująca się do zasad etyki chrześcijańskiej oraz społecznej nauki Kościoła katolickiego, która zaczęła się rozwijać w połowie XIX w. Z pewnością przełomowe znaczenie w rozwoju tej myśli politycznej miały encykliki papieskie takie jak: „Libertas” (1888) „Rerum novarum” (1891) Leona XIII; „Quadragesimo anno” (1931) Piusa XI; „Mater et magistra” (1961) i „Pacem in terris” (1963) Jana XXIII; „Populorum progressio” (1967) i „Humanae vitae” (1968) Pawła VI; „Redemptor hominis” (1979), „Laborem exercens” (1981), „Solicitudo rei socialis” (1987), „Centesimus annus” (1991) Jana Pawła II. Ponadto duży wpływ na myśl chrześcijańsko-demokratyczną miała flozofa personalistyczna Jacques Maritain (1882-1973) czy Emmanuel Mounier (1905- 1950).

Podstawowe wartości, na których opiera się chadecja to przede wszystkim godność i wolność osoby ludzkiej, solidaryzm społeczny, idea dobra wspólnego, ale również odpowiedzialność, tradycja, rodzina, własność prywatna, praca, pluralizm, zasady państwa demokratycznego, czy zasada subsydiarności (pomocniczości, według której decyzje władcze dotyczące grup i jednostek powinny być podejmowane na najniższych szczeblach).

W wizji człowieka formułowanej w chrześcijańskiej demokracji następuje połączenie egzystencji doczesnej (ziemskiej), jak i pozadoczesnej. Dlatego w myśli politycznej chadecji jest taki nacisk położony na przestrzeganie zasad moralnych, które nie mogą być dowolnie interpretowane. Stąd też sprzeciw chadeków wobec relatywizmu molarnego. Z godnością osoby ludzkiej, tak często podkreślanej w encyklikach papieskich, wiąże się idea bezwzględnego respektowania praw człowieka w tej doktrynie.

Społeczeństwo opiera się na zasadzie solidaryzmu, czyli wzajemnej odpowiedzialności wszystkich członków wspólnoty (niezależnie od zajmowanego miejsca) za siebie. Dlatego w życiu społecznym tak ważne są kompromis, dialog i sprawiedliwość. Szczególnie, że ta ostatnia niweluje ubóstwo i biedę. Podstawową wspólnotą dla chadeków, w której kształtuje się osobowość człowieka jest rodzina, a społeczeństwo to harmonijnie rozwijający się organizm.

Ustrój polityczny państwa w myśli chrześcijańsko-demokratycznej oparty jest przede wszystkim na systemie demokratycznym z szeroko rozwiniętą samorządnością oraz wiąże się z przestrzeganiem praw człowieka. Dla chadeków państwo jest również traktowane jako wspólnota, która powinna zapewnić wszystkim obywatelom godne warunki życia, ale, co warto w tym miejscu podkreślić, obywatele powinni mieć krytyczny stosunek do władzy, szczególnie gdy ta łamie prawa człowieka.

W sferze gospodarczej chrześcijańscy demokraci opowiadają się za społeczną gospodarką rynkową opartą na prywatnej własności, ale również ingerencji państwa tak, aby nie dopuścić do wyzysku pracowników. Ponadto zdecydowanie podkreślają wartość pracy i prawo do jej godziwego opłacania. Krytykują nadmierny konsumpcjonizm i koncentrowanie się tylko na materialnej stronie życia. Uważają, że bardziej trzeba być niż mieć. Odrzucają również rewolucję, jako sposób dokonywania zmian społecznych i opowiadają się za procesem ewolucyjnym.

Do najbardziej znanych polityków chadeckich należą:
Konrad Adenauer (1876-1967), Alcide de Gaspari (1881-1954), Helmut Kohl (ur. 1930), Aldo Moro (1916-1978), Angela Merkel (ur.

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - SOCJALDEMOKRACJA

Początki doktryny socjaldemokratycznej wiążą się z podziałem dokonanym w ruchu robotniczym pod koniec XIX w. na nurt rewolucyjny i reformistyczny.

Głównymi wartościami, do których odwołuje się ideologia socjaldemokratyczna są przede wszystkim równość i sprawiedliwość społeczna, a także wolność i solidarność. W związku z tym socjaldemokratyczna wizja człowieka zakłada, że w każdej jednostce tkwią możliwości i talenty, które może ona rozwinąć tylko w sprzyjających warunkach. Dlatego też, winę za wszelkie zło ponosi nie człowiek, ale społeczeństwo w którym żyje – dokładnie niesprawiedliwości społeczne, w wyniku których szanse mają przede wszystkim osoby z warstw uprzywilejowanych, a osoby najbiedniejsze są ich pozbawione.

Każdy człowiek jest istotą społeczną, która realizuje się w pełni tylko żyjąc w społeczeństwie. Początkowo dla socjaldemokratów społeczeństwo było pojmowane jako arena ścierania się interesów różnych klas społecznych (w XIX w. była to burżuazja i proletariat), a powodem kon-fiktów była własność prywatna, która rodziła nierówności społeczne. Obecnie społeczeństwo jest traktowane przez socjaldemokratów jako zbiór jednostek i grup społecznych, które zmieniła polityka reform społecznych.

Wizja państwa dla socjaldemokratów to przede wszystkim państwo demokratyczne, które poprzez prowadzoną politykę może likwidować nierówności społeczne oraz zapewniać szeroką opiekę zdrowotną, społeczną, edukację, a także pracę. Stąd też koncepcja państwa opiekuńczego z szeroko rozbudowanymi funkcjami.

Ustrój demokratyczny dla socjaldemokratów powinien opierać się m.in. na pluralizmie, poszanowaniu praw mniejszości i zasadzie samorządności, ale również na podstawowych zasadach systemu demokratycznego, jakimi są: zasada przedstawicielstwa, trójpodziału władz i demokratycznego państwa prawa. Socjaldemokracji są za rozdziałem kościoła od państwa i za wolnością światopoglądową.

Pogląd na gospodarkę i jej wizja to w myśli socjaldemokratycznej akceptacja własności prywatnej oraz rynku, ale pod kontrolą państwa. Stąd też socjaldemokraci oprócz własności prywatnej dużą rolę przypisują innym formom własności np. własności państwowej czy też spółdzielczej. Wyrównywanie nierówności ekonomicznych w sferze gospodarczej, występuje przede wszystkim zdaniem socjaldemokratów przez redystrybucję dochodu narodowego, czego przykładem jest system progresywnych podatków.

Stosunek ideologii socjaldemokratycznej do polityki, sfery społecznej i gospodarczej często określany jest mianem programu trzech demokracji, gdzie w pierwszym przypadku - polityki -priorytetem są zasady państwa demokratycznego połączone z przestrzeganiem praw człowieka. W drugim przypadku – sfera społeczna–jest to koncepcja państwa opiekuńczego o rozbudowanych funkcjach, której celem jest wprowadzenie w życie zasady sprawiedliwości oraz niwelowanie różnic społecznych, a w trzecim przypadku redystrybucja dochodu narodowego.

Do najbardziej znanych twórców i polityków związanych z tą doktryną należeli:
Ferdynand Lassalle (1825-1864), Edward Bernstein (1850-1932), Karol Kautsky (1926-1938), Harold Laski (1893-1950), Jean Jaures (1839-1914), Leon Blum (1872-1950), Willy Brandt (1913-1992), Olaf Palme (1927-1986), Francois Mitterand (1916-1996), Tony Blair (ur. 1953).

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - EKOLOGIZM

Ideologia powstała na początku lat 70-tych XX w., która swoją popularność zyskała już w latach 60-tych poprzez działania ruchu zielonych. Postępująca degradacja naturalnego środowiska, na którą wówczas zwrócono uwagę, była skutkiem krótkowzrocznej działalności człowieka powodującej zanieczyszczenie zarówno gleby, wody, jak i powietrza. Było to bezpośrednim skutkiem rozwoju przemysłu, a także nowoczesnych technologii. Dlatego wśród postulatów ruchów ekologicznych znalazły się m.in. ochrona ginących gatunków roślin oraz zwierząt, ograniczenie zanieczyszczeń i racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi.

Ekologizm powstał także na fali ruchów kontestacyjnych, które krytykowały rozpowszechniający się wówczas w społeczeństwach konsumpcjonizm.

Naczelnym pojęciem ideologii stała się przyroda (natura), rozumiana jako całość złożona ze ściśle ze sobą powiązanych elementów, która jest wartością samą w sobie. W obrębie natury występują powiązania nie tylko między poszczególnymi gatunkami roślin czy zwierząt, ale również powiązania między ludźmi, roślinami a zwierzętami. Dlatego człowiek nie jest poza przyrodą, ale jest jej integralną częścią. Stąd też wg ekologów przyroda jest wartością niezależną od człowieka i powinna być chroniona sama w sobie, a degradacja naturalnego środowiska pociąga za sobą zagrożenie nawet dla istnienia życia na Ziemi.

Ekolodzy proponują model człowieka, który odrzuca konsumpcyjny styl życia i szanuje naturalne środowisko. Odrzucają w ten sposób pogląd, wg którego przyroda ma być podporządkowana człowiekowi, czyli tzw. antropocentryzm.

Ekologizm odrzuca ponadto pogląd o nieograniczonych możliwościach rozwoju, zastępując go tzw. ideą zrównoważonego rozwoju, wg której można zaspokajać potrzeby społeczeństwa w zgodzie z poszanowaniem naturalnego środowiska.

Podobnie w dziedzinie gospodarki preferuje się projekty odnoszące się do korzystania z odnawialnych źródeł energii, a wśród podmiotów rynkowych stawia się na małe gospodarstwa rolne oraz drobnych i średnich przedsiębiorców. Ekolodzy sprzeciwiają się ekspansji dużych frm, które przede wszystkim nastawione są na zysk i eksploatację środowiska. Dlatego przeprowadzają wobec nich spektakularne akcje protestacyjne.

W sferze politycznej ideologia opowiada się za państwem demokratycznym, zdecentralizowanym z szeroko rozwiniętą ideą samorządności lokalnej.

Do głównych ideologów doktryny należą:
Ernst Haeckel, Ivan Illich (1926-2002), Muray Book-chin (1921-2006), Andre Gorz (1923-2007).

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - FEMNIZM

Doktryna, która powstała w latach 60-tych XX w., przede wszystkim na bazie ruchów kontestacyjnych i nawiązywała wprost do ruchów emancypacyjnych z przełomu XIX i XX w. Dlatego też feminizm jest często określany jako skrajna odmiana ruchu emancypacyjnego kobiet. Ruchy emancypacyjne głosiły równouprawnienie kobiet, natomiast ruchy feministyczne dążyły do przekształcenia tradycyjnego społeczeństwa w taki sposób, aby nie dochodziło do zniewolenia kobiet.

Początkowo feministki stawiały przede wszystkim pytania dotyczące przyczyn dyskryminacji kobiet w polityce i gospodarce. W pierwszym przypadku był to niewielki udział kobiet w życiu politycznym zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym, a w drugim niższe pensje, brak możliwości awansu zawodowego. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w latach 70-tych XX w. pojęciem “szklany suft” określano barierę, jaka oddzielała kobiety od najwyższych stanowisk, zarówno w polityce, jak i gospodarce.

Od lat 90-tych XX w. ruchy feministyczne zwracają coraz częściej uwagę na dyskryminację kobiet w sferze kultury. Dlatego feministki podkreślają, że duży wpływ na kształtowanie się poglądów na temat roli kobiet w społeczeństwie ma kultura masowa, sprzyjająca utrwalaniu stereotypów. Stąd celem ruchów feministycznych jest walka z dyskryminacją kobiet we wszystkich przejawach życia społecznego, a głównymi wartościami ruchu są równość (równy status kobiet i mężczyzn w społeczeństwie) oraz wolność (prawo decydowania o sobie, w tym o swoim ciele).

Zakładana przez ruchy feministyczne walka z wszelkimi formami dyskryminacji dotyczy zarówno sfery obyczajowej (ograniczanie wolności kobiet), religijnej (religie najczęściej degradują kobiety), komercyjnej (handel wizerunkiem kobiet), socjalizacyjnej (wychowanie w poczuciu niższości), jak i językowej (gorszy status rodzaju żeńskiego). Dlatego feministki postulują likwidację patriarchalnego modelu rodziny i w związku z tym zmianę modelu wychowania. Są za sze-rokorozumianymi prawami człowieka i modelem państwa, w którym zapewnione są równe prawa zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn.

Feminizm jest swego rodzaju ruchem przekrojowym, w którym możemy wyróżnić m.in.: feminizm liberalny, feminizm socjalistyczny, feminizm radykalny oraz nowe tradycje feministyczne. Feminizm liberalny był tzw. pierwszą i drugą falą ruchu kobiecego. Zwracano w nim uwagę na równe prawa kobiet odwołując się m.in. do koncepcji indywidualizmu, w której jednostka ludzka jest istotna sama w sobie, a wszystkie jednostki mają taką samą wartość. Dlatego feminizm liberalny opowiadał się za systemem reform, w którym dąży się do otwarcia życia publicznego na równych prawach dla kobiet i mężczyzn.

Feminizm socjalistyczny rozwijał się szczególnie w drugiej połowie XX w. i opierał się na poglądach, że relacje między płciami mają swoje korzenie w strukturze społecznej oraz ekonomicznej i nic, co nie wiąże się z radykalną zmianą społeczną, nie zmieni losu kobiet. Stąd dla tego nurtu feminizmu, patriarchat jest pojmowany tylko i wyłącznie w świetle czynników ekonomicznych i społecznych, a niepłatny charakter prac domowych oraz niski status społeczny, powodują, że kobiety są fnansowo zależne od mężczyzn. Dlatego też część feministek uważa, że kobietom należy stworzyć większy zakres możliwości zarówno społecznych, jak i ekonomicznych.

Feminizm radykalny jest jedną z cech charakterystycznych dla tzw. drugiej fali feminizmu, kiedy to funkcjonujące w ramach społeczeństwa różnice kulturowe między płciami, zostały uznane za ważne. Ponadto zwrócono uwagę, że to właśnie poglądy i wartości patriarchalne przenikają do kultury, moralności oraz religii, a we wszystkich dziedzinach życia kobiety są niżej sytuowane i podporządkowane mężczyznom. To właśnie radykalny feminizm rozwinął teorię ucisku płci, wg której ucisk płci jest podstawową niesprawiedliwością społeczną.

Od lat 60-tych XX w. rozwinęły się tzw. nowe tradycje feministyczne, a na ich bazie m.in. takie ruchy jak: feminizm psychoanalityczny, feminizm postmodernistyczny, czy feminizm czarnych.

Za twórcę feminizmu uznawany jest George Bauthould.

Osoby związane z tym ruchem to:
Bet-ty Friedan, Kate Millett, Eva Figes, Germaine Greer, Simone de Beauvoir, Shulamith Firesto-ne. Najbardziej znane polskie feministki to: Manuela Gretkowska, Anna Kornacka, Kazimiera Szczuka, Agnieszka Graf, Ewa Dąbrowska-Szulc.

Warto również zaznaczyć, że w Polsce istnieje partia polityczna o charakterze feministycznym – Partia Kobiet.

Charakterystyka wybranych doktryn politycznych - PACYFIZM

Ruch na rzecz obrony pokoju, który ukształtował się na początku XIX w., a jego głównym celem było dążenie do likwidacji wszelkich wojen i ograniczenie zbrojeń. W okresie międzywojennym funkcjonowały dwa nurty ruchu pacyfstycznego, jeden lewicowy (związany z Międzynarodówką Komunistyczną) i drugi zachodni, bardzo popularny w USA.

Po II wojnie światowej organizacje pacyfstyczne działały przede wszystkim na rzecz rozbrojenia atomowego występując m.in. przeciwko wojnie w Wietnamie oraz w obronie demokracji i praw człowieka. Dla pacyfstów wszelkie zmiany społeczne nie mogą następować z użyciem przemocy.

Najważniejszą wartością dla tego ruchu jest pokój, a głównym celem ustanowienie takich stosunków między państwami, aby mógł być on trwały. Dlatego też doktryny te sprzeciwiają się wszelkim postawom i poglądom szerzącym nienawiść i agresję jak np.: nazizm, rasizm, czy ksenofobia.

Do prekursorów tego nurtu należeli: H. Grotius, który wprowadził pojęcie prawa międzynarodowego czy I. Kant głoszący ideę wiecznego pokoju. Natomiast do klasycznej literatury pacyf-stycznej, o czym warto w tym miejscu wspomnieć, zalicza się m.in. takie dzieła jak: „Ogień” H. Barbusse’a, „Wielka wojna białych ludzi” A. Zweiga, „Na Zachodzie bez zmian” E.M.Remarque’a czy „Żółty krzyż” A.Struga.

Jedną z najbardziej znanych postaci, która głosiła hasła propagujące walkę bez użycia przemocy był Mahatma Gandhi.
Zalecał on bierny opór i obywatelskie nieposłuszeństwo.

Materiały pomocnicze od 1 do 9 przygotowano na podstawie następującej literatury:

• R. A. Dahl, O demokracji, Kraków 2000
  
• A. Heywood, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Warszawa 2007
  
• Leksykon politologii, op. A. Antoszewski, R.Herbut, Wrocław 1996, 2004
  
• Mała encyklopedia wiedzy politycznej, Toruń 2003
  
• R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Kraków 2003
  
• K.A. Wojtaszczyk, Kompendium wiedzy o państwie współczesnym, Warszawa 2001
  

Metody

• Dyskusja panelowa
  jest to swobodna dyskusja, w trakcie której osoby prezentują swoją wiedzę oraz przemyślenia. Prowadzący otwiera dyskusję, zachęca do zabierania głosu i pilnuje, aby poszczególni uczestnicy nie przekraczali wyznaczonego czasu. W klasycznej dyskusji panelowej wypowiedzi poszczególnych pa-nelistów (np. pięciu) muszą być kontrowersyjne, ale każdy wie, co dany panelista powie w pierwszej części dyskusji. Natomiast w drugiej części dyskusji uczestniczą już wszystkie osoby. Na zakończenie dyskusji prowadzący dokonuje krótkiego podsumowania i najczęściej dodaje swój komentarz.
  
  
• Gwiazda pytań
  jest to technika, która może być stosowana zarówno w pracy grupowej, jak i indywidualnej, a jej podstawową zasadą jest szukanie odpowiedzi na postawione pytania. Po podziale osób uczestniczących na grupy osoba prowadząca rozdaje schemat gwiazdy z zapisanymi pytaniami grupom. Następnie osoby uczestniczące szukają odpowiedzi i zapisują je na schemacie. Na zakończenie wybrana osoba z grupy prezentuje plakat. W scenariuszu dokonano modyfkacji tej techniki w zakresie pytań.
  
  
• Puzzle (układanka)
  jest to technika umożliwiająca uczenie się we współpracy. Uczestnicy przyswajają i przekazują swoim kolegom w grupie część materiału, przez co stają się odpowiedzialni za swoją wiedzę i wiedzę innych. Osoby pracują w kilkuosobowych grupach (w przygotowanym scenariuszu są to grupy 5-osobowe i rozwiązują 5 problemów), a każda osoba w grupie otrzymuje inny materiał do przeanalizowania. Po indywidualnej nauce i upływie określonego czasu, każdy ekspert relacjonuje, czego się nauczył i uczy pozostałych członków grupy. Przed tą fazą puzzli można wprowadzić pracę w grupach eksperckich, czyli po pracy indywidualnej osoby uczestniczące w zajęciach tworzą grupy eksperckie, gdzie wyjaśniają ewentualne wątpliwości, a także opracowują metodę nauki członków grupy macierzystej. Na koniec wracają do grup macierzystych i następuje wspólne uczenie się. Ostatnim etapem tej techniki jest sprawdzenie wiedzy nabytej przez osoby uczestniczące w zajęciach.
  

Projekt jest realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię,
Lichtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego
Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu
Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

PARTNERZY PROJEKTU